Kalendarium

Zadaniem kalendarium jest syntetyczna prezentacja dziejów getta warszawskiego na tle niektórych wydarzeń wojny i okupacji, stanowiących istotny kontekst dla historii getta bądź mających wpływ na nastroje, postawy i działania w dzielnicy zamkniętej. Chronologię wewnętrzną stanowią wydarzenia związane z gettem warszawskim i losem jego mieszkańców: represje, warunki bytowe, formy oporu i walki. Na chronologię zewnętrzną składają się wybrane wydarzenia z okupowanej Polski i objętego wojną świata. Ukazują one - po pierwsze etapy realizacji planu "ostatecznego rozwiązania kwestii żydowskiej", po drugie - istotne momenty światowego teatru działań wojennych.

Wrzesień 1939

• 1 IX - agresja Niemiec na Polskę; wybuch II wojny światowej.
• 3 IX - Anglia i Francja przystępują do wojny z Niemcami; entuzjazm na ulicach Warszawy.
• Noc z 6 na 7 IX - apel płk. Umiastowskiego wzywający wszystkich mężczyzn do opuszczenia stolicy. Warszawę opuszcza rząd i Wódz Naczelny.
• 14 IX - powstanie Komisji Koordynacyjnej Żydowskich Instytucji Społecznych (KK), jako jednego z ogniw cywilnej obrony Warszawy; stała się ona zalążkiem Żydowskiej Samopomocy Społecznej (ŻSS).
• 17 IX - Armia Czerwona, realizując postanowienia paktu Ribbentrop-Mołotow, wkracza na wschodnie tereny Polski.
• 21 IX - depesza Heydricha do dowódców Einsatzgruppen o obowiązku koncentracji Żydów w większych ośrodkach miejskich i tworzenia Judenratów.
• 23 IX - prezydent Warszawy Stefan Starzyński mianuje Adama Czerniakowa prezesem Gminy Wyznaniowej Żydowskiej.
• 25 IX - najcięższe bombardowanie Warszawy ("czarny poniedziałek").
• 28 IX - kapitulacja Warszawy.

Październik 1939

• 1 X - oddziały niemieckie wkraczają do Warszawy.
• 7 X - utworzenie Rady Żydowskiej (Judenratu) w Warszawie, Czerniaków zaakceptowany przez władze okupacyjne na stanowisku przewodniczącego.
• 8 X - w Piotrkowie Trybunalskim założono pierwsze getto.
• Połowa października - zablokowanie kont bankowych, depozytów i oszczędności Żydów, z ograniczeniem tygodniowych wypłat do 250 zł i zakazem posiadania gotówki przekraczającej 2000 zł.
• 26 X - utworzenie Generalnego Gubernatorstwa; zarządzenie o zakazie uboju rytualnego zwierząt; wprowadzenie obowiązku pracy dla Polaków w wieku 18-60 lat oraz przymusu pracy dla Żydów w wieku od 14 (później od 12) do 60 lat.
• 28 X - warszawski Judenrat na rozkaz okupanta przeprowadza spis ludności żydowskiej, wg danych spisu w Warszawie mieszka 359 827 Żydów.
• 30 X - zarządzenie Himmlera o przesiedleniu do GG ludności polskiej i żydowskiej z ziem polskich włączonych do Rzeszy. Od listopada 1939 r. do października 1940 r. do Warszawy przybyło ok. 90 tys. przesiedleńców żydowskich.
• W październiku w Warszawie uruchomiono ok. 70% szkół powszechnych, średnich i zawodowych (polskich i żydowskich). Nie wznowiono zajęć na wyższych uczelniach.

Listopad 1939

• 4 XI - pierwsze posiedzeniu Judenratu; Niemcy podejmują pierwszą próbę utworzenia getta w Warszawie.
• 13 XI - aresztowano 53 lokatorów domu przy ul. Nalewki 9 w odwecie za zastrzelenie na tej posesji polskiego policjanta przez Pinkusa Zylberrynga (21 listopada zakładnicy zostali zamordowani, pomimo wpłaconych 300 tys. zł kontrybucji).
• 15 XI - zamknięcie wszystkich szkół średnich w Warszawie pod pretekstem zagrożenia epidemią (7 grudnia otwarto ponownie jedynie szkoły polskie, szkoły żydowskie pozostały nadal zamknięte).
• 17 XI - przedsiębiorstwa żydowskie zostają objęte przymusowym zarządem komisarycznym. W listopadzie pojawiają się u wylotu niektórych ulic w dzielnicy żydowskiej pierwsze ogrodzenia z drutu kolczastego i tablice z napisem: ?Zaraza, wstęp dla żołnierzy wzbroniony" .

Grudzień 1939

• 1 XII - Żydzi powyżej 12 roku życia muszą nosić na prawym ramieniu białe opaski z niebieską gwiazdą Dawida; sklepy i przedsiębiorstwa żydowskie mają być oznakowane.
• Połowa grudnia - zostaje wprowadzony system reglamentowanej sprzedaży żywności na kartki (bez rozróżniania między Polakami a Żydami).
• W nocy z 26 na 27 XII - rozstrzelano w Wawrze pod Warszawą 106 mężczyzn w odwet za zabicie dwóch podoficerów niemieckich w miejscowej restauracji.

Styczeń 1940

• 1 I - zaczyna obowiązywać rozporządzenie zakazujące Żydom zmiany miejsca zamieszkania bez specjalnego zezwolenia.
• 14-25 I - po aresztowaniu Andrzeja Kotta (pochodzenia żydowskiego) z grupy konspiracyjnej PLAN i jego ucieczce z gestapo represje dotykają w szczególny sposób żydowską inteligencję Warszawy (aresztowano 255 Żydów).
• 23 I - w urzędzie szefa dystryktu warszawskiego utworzono Wydział Przesiedleń (Umsiedlung), pod kierunkiem Waldemara Schona. Tam skupią się prace nad organizacją getta w Warszawie.
• W styczniu zamknięto bóżnice i zakazano zbiorowych modlitw w mieszkaniach prywatnych. W styczniu powstała Żydowska Samopomoc Społeczna - Komisja Koordynacyjna (ŻSS-KK), polskie i żydowskie instytucje opiekuńcze zostają odseparowane.

Luty 1940

• 8 II - opublikowanie w NKW zarządzenia Franka z (26 stycznia) zabraniającego Żydom w GG jazdy koleją.
• 18 II - pierwsza grupa żydowskich jeńców wojennych z kampanii wrześniowej, zwolnionych z niemieckich obozów, wraca do Warszawy.
• W lutym - projekt utworzenia getta na Pradze. W lutym - zróżnicowanie kartek żywnościowych: Żydzi mogą kupować tylko w sklepach żydowskich (kartki żółte z gwiazdą Dawida- Żydzi; kartki różowe - Polacy, kartki niebieskie - Niemcy).

Marzec 1940

• 22-29 III - zamieszki antyżydowskie na ulicach Warszawy: rozbijano i plądrowano sklepy, rabowano mieszkania, bito przechodniów z opaskami, wznoszono antysemickie okrzyki. W rozruchach, inspirowanych i fotografowanych przez Niemców, brali udział polscy chuligani.
• W marcu w kawiarniach i restauracjach Warszawy pojawiają się wywieszki o zakazie wstępu dla Żydów.

Kwiecień 1940

• 1 IV - Judenrat na polecenia władz okupacyjnych rozpoczął budowę murów wokół terytorium "obszaru zagrożonego tyfusem" ("Seuchensperrgebiet").
• 1 IV - początek pierwszej blokady sanitarnej w związku z epidemią tyfusu. Na okres 3 tygodni zamknięto część domów przy ul. Krochmalnej.
• Połowa miesiąca - uruchomienie żydowskiego gospodarstwa rolnego na Grochowie, na gruntach dawnej fermy chalucowej (zlikwidowanej w listopadzie 1942 r.).
• 30 IV - getto w Łodzi zostaje zamknięte.
• W kwietniu pojawia się projekt utworzenia dwóch gett w Warszawie: na obszarze Woli i Koła oraz na Grochowie.

Maj 1940

• 10 V - rozpoczęcie niemieckiej ofensywy na Zachodzie od wkroczenia do Holandii, Belgii i Luksemburga.
• 28 V - kapitulacja Belgii.
• 29 V - władze okupacyjne zatwierdziły statut Naczelnej Rady Opiekuńczej (NRO), w jej skład weszły: polska Rada Główna Opiekuńcza (RGO), Ukraińska Rada Opiekuńcza (URO) oraz Żydowska Samopomoc Społeczna (ŻSS).
• Od maja do sierpnia centralne władze niemieckie rozważają plan skoncentrowania milionów Żydów europejskich na Madagaskarze.

Czerwiec 1940

• 14 VI - upadek Paryża, wojska niemieckie bez walki wkraczają do miasta.
• 14 VI - uruchomienie obozu w Oświęcimiu (pierwszy transport 728 polskich więźniów z Tarnowa).
• W czerwcu Judenrat zakończył budowę murów i ustawianie tablic wokół "obszaru zagrożonego tyfusem".

Lipiec 1940

• 23 VII - ukazuje się pierwszy numer "Gazety Żydowskiej", oficjalnego pisma dla wszystkich gett w Generalnym Gubernatorstwie.
• W lipcu rozwiązano w GG wszystkie organizacje polityczne, społeczne, dobroczynne i oświatowe. Polskie stowarzyszenia zostały wchłonięte przez RGO, żydowskie organizacje i instytucje opiekuńcze wchłonęła centrala ŻSS w Krakowie.

Sierpień 1940

• 7 VIII - zarządzenie Leista dotyczące dzielnicy żydowskiej w Warszawie: Żydzi muszą się wyprowadzić z obszaru przyszłej dzielnicy niemieckiej, mogą czasowo pozostać w dzielnicy polskiej, natomiast Żydzi przyjeżdżający do Warszawy mają prawo zamieszkać jedynie w dzielnicy żydowskiej.
• 14 VIII - z Warszawy odszedł pierwszy transport 1666 Polaków do Oświęcimia. Wrzesień 1940
• 7 ? 9 IX - ograniczenie tygodniowego przydziału chleba dla Polaków (do 1500 gr.) i dla Żydów (do 750 gr.).
• W ostatnich dniach września wyjechał na ulice Warszawy tramwaj przeznaczony tylko dla Żydów. Pomalowany był na żółto, z gwiazdą Dawida ze wszystkich stron oraz z napisem: "Nur für Juden".

Październik 1940

• 2 X - Fischer podpisuje zarządzenie o utworzeniu getta w Warszawie (ogłoszone 12 października przez megafony uliczne).
• 6 X - przesunięcie godziny policyjnej na 23. Żydów obowiązuje zakaz opuszczania domów od godz. 19 do 8.
• 17 X - powołano Żydowski Komitet Opiekuńczy Miejski w Warszawie (ŻKOM), który stał się oficjalnie uznaną warszawską agendą centrali ŻSS w Krakowie.

Listopad 1940

• 4 XI - w siedzibie gminy żydowskiej policja niemiecka pobiła i aresztowała kilka osób, w tym prezesa Judenratu Czerniakowa (zwolniony następnego dnia).
• 16 XI - getto w Warszawie zostaje zamknięte. 138 tys. Żydów i 113 tys. Polaków musiało zmienić miejsce zamieszkania. Obszar getta obejmował 307 ha powierzchni zabudowanej, w jego obrębie znalazło się blisko 400 tys. Żydów.
• 25 XI - pierwszy koncert Żydowskiej Orkiestry Symfonicznej w sali Biblioteki Judaistycznej na Tłomackiem.
• 26 XI - uruchomiono trzy specjalnie oznakowane linie tramwajowe, przeznaczone wyłącznie dla Żydów. W listopadzie powstaje konspiracyjny ośrodek archiwalno-dokumentacyjny pod kierunkiem Emanuela Ringelbluma (grupa "Oneg Szabat"), późniejsze Podziemne Archiwum Getta.

Grudzień 1940

• 1 XII - rozpoczęcie działalności urzędu Transferstelle, regulującego oficjalną wymianę gospodarczą getta ze stroną aryjską.
• 6 XII - pierwsza premiera teatralna w getcie: "In rejdł" (W kółeczku) w teatrze "Eldorado" przy ul. Dzielnej 1.
• 13 XII - rozpoczęto ewakuację do getta szpitala żydowskiego na Czystem.
• W grudniu Dom Sierot Korczaka z ul. Krochmalnej 92 przenosi się do getta na ul. Chłodną 33.

Styczeń 1941

• 1 I - Judenrat przejmuje od Zarządu Miejskiego rozdzielanie kartek żywnościowych wśród mieszkańców getta.
• 14 I - zaostrzono kary za opuszczenie getta bez przepustki (grzywna, areszt, obóz pracy).
• 15 I - Judenrat przejmuje od poczty niemieckiej obsługę obszaru getta.
• Od stycznia do końca marca napływa do getta druga fala przesiedleńców - ok. 50 tys. Żydów wysiedlonych z zachodniej części dystryktu warszawskiego.

Luty 1941

• 21 II - trzy linie tramwajowe przeznaczone tylko dla Żydów zostały zlikwidowane, a na ich miejsce ruszył tramwaj bez numeru, zaopatrzony w tarczę z niebiesko-białą gwiazdą Dawida.

Marzec 1941

• 15 III - na terenie GG wchodzi w życie zarządzenie (wydane przez Franka 20 lutego), zabraniające Żydom korzystania z kolei żelaznych, tramwajów, taksówek, dorożek, bez każdorazowego zezwolenia.
• 20 III ? getto w Krakowie zostaje zamknięte.

Kwiecień 1941

• 19-21 IV - w getcie warszawskim policja żydowska przeprowadza łapanki do obozów pracy. Od kwietnia prowadzona jest nowa polityka ekonomiczna wobec Żydów, w getcie powstają niemieckie zakłady przemysłowe, tzw. "szopy".
• W kwietniu liczba zamkniętych w getcie Żydów osiąga najwyższy pułap 450 tys.

Maj 1941

• 15 V - Heinz Auerswald mianowany komisarzem getta warszawskiego.
• W maju do getta nadchodzą wieści o straszliwych warunkach w okolicznych obozach pracy, do których systematycznie wysyła się Żydów z Warszawy.

Czerwiec 1941

• 1 VI - otwarcie Wielkiej Synagogi na Tłomackiem.
• 9 VI - w getcie uruchomiono więzienie dla Żydów przy ul. Gęsiej.
• 22 VI - początek operacji "Barbarossa" - napad III Rzeszy na Związek Radziecki. Niemcy w błyskawicznym tempie posuwają się na Wschód, postępujące za wojskiem oddziały specjalne (Einsatzgruppen) rozpoczynają systematyczne mordy Żydów.
• 23 VI - pierwszy sowiecki nalot na Warszawę; bomby spadają m.in. na Okęciu, na pl. Teatralnym, na Krakowskim Przedmieściu, trafiają w tramwaj w okolicach mostu Kierbedzia, 34 ofiary wśród ludności cywilnej.
• 27 VI - Niemcy zajmują Białystok i zabijają ok. 2 tys. Żydów.
• 30 VI - Niemcy zajmują Lwów, zaś miejscowa ludność rozpoczyna pogrom. Do 3 lipca zabito ok. 4 tys. Żydów; w następnym pogromie 25-27 lipca ginie 2 tys. Żydów.
• W czerwcu na ulicach getta pojawiają się konne tramwaje (omnibusy), zwane popularnie "kohnhellerkami" (Kohn i Heller otrzymali od Niemców koncesje na prowadzenie "Towarzystwa Komunikacji Omnibusowej").

Lipiec 1941

• 1 VII-31 VIII - od 150 do 160 tys. Żydów zostaje zamordowanych w Besarabii.
• 10 VII - co najmniej kilkuset Żydów zostaje zamordowanych przez swoich sąsiadów w Jedwabnem.
• W lipcu w Ponarach zostaje zamordowanych ok. 5 tys. Żydów wileńskich.
• Od lipca do września - szczyt epidemii tyfusu w getcie warszawskim; miesięcznie umiera ok. 5 tys. osób.

Sierpień 1941

• 1 VIII - getto w Białymstoku zostaje zamknięte.
• 20 VIII - w Paryżu rozpoczęły się aresztowania Żydów wywożonych do obozu przejściowego w Drancy, skąd do 17 sierpnia 1944 wywieziono przeszło 70 tys. Żydów do obozów zagłady.
• 31 VIII-3 IX w Ponarach koło Wilna zamordowano ok. 8000 Żydów.

Wrzesień 1941

3-6 IX - w Wilnie powstają dwa getta.

• 8 IX - okrążenie Leningradu przez wojska niemieckie (blokada miasta trwa 900 dni - do 14 stycznia 1944 r.).
• 18 IX - Auerswald zapowiada zmniejszenie i ściślejszą izolacje getta, a także zmianę sposobu wytyczania granic (wzdłuż ulic, a nie jak dotąd między posesjami).
• 29 -30 IX - podczas akcji eksterminacyjnej w Babim Jarze ginie 33 771 Żydów z Kijowa.
• Koniec września - punkt kulminacyjny akcji pomocy głodującym w getcie warszawskim: wydawano wówczas 128 tys. zup dziennie.

Październik 1941

• 1 X - zezwolono na uruchomienie szkół podstawowych w getcie warszawskim.
• 1 X-22 XII - podczas akcji eksterminacyjnych w Wilnie ginie 33 500 Żydów.
• 15 X - rozporządzenie Franka zabraniające Żydom pod groźbą kary śmierci opuszczania wyznaczonych im dzielnic mieszkaniowych.
• 21-26 X - Dom Sierot Korczaka przenosi się z ul. Chłodnej 33 do gmachu przy ul. Siennej 16/Śliskiej 9.
• 23 X - rozporządzenie Auerswalda o zmianie granic (zmniejszeniu) getta; do 21 grudnia ok. 75 tys. Żydów zmienia miejsce zamieszkania.
• Od października wszyscy mieszkańcy GG mają obowiązek zaciemniania okien od 17.50 do 7 rano.

Listopad 1941

• 1 XI - rozpoczęto budowę ośrodka zagłady w Bełżcu.
• 10 XI - rozporządzenie Fischera o karze śmierci za samowolne opuszczenie getta, śmiercią karane będą osoby udzielające Żydom pomocy.
• 17 XI - w więzieniu przy ul. Gęsiej rozstrzelano 8 Żydów za przekroczenie granic getta.

Grudzień 1941

• 5 XII - początek kontrofensywy Armii Czerwonej.
• 7 XII - zaczyna działać ośrodek zagłady w Chełmnie nad Nerem, przybywa tam pierwszy transport 700 Żydów z Koła (W Chełmnie zgładzono do kwietnia 1944 r. ok. 320 tys. Żydów).
• 15 XII - w więzieniu przy ul. Gęsiej rozstrzelano 15 Żydów za przekroczenie granic getta.
• 25-28 XII - zarządzenie Auerswalda nakazujące Żydom oddanie wszystkich futer oraz innych płaszczy, okryć i kołnierzy futrzanych do 28 grudnia, opieszałym grozi kara śmierci (ostatecznie w getcie zarekwirowano futra, kożuchy i kołnierze na łączną sumę ponad 50 milionów zł).
• W grudniu Stany Zjednoczone przystępują do wojny.

Styczeń 1942

• 1 I - w getcie wileńskim powstaje pierwsza konspiracyjna organizacja zbrojna, która wydaje apel do wszystkich Żydów: "Nie dajcie się prowadzić jak owce na rzeź. Walczcie do ostatniego tchu!".
• 16 I - w getcie łódzkim początek deportacji do ośrodka zagłady w Chełmnie nad Nerem (akcja trwa do września).
• 20 I - odbywa się konferencja w Wannse pod Berlinem, na której zapada decyzja o "ostatecznym rozwiązaniu kwestii żydowskiej".
• 26 I - oddano do użytku drewniany most dla pieszych nad ul. Chłodną przy skrzyżowaniu z Żelazną.

Luty 1942

• 19 II - z więzienia na ul. Gęsiej skierowano pierwszy transport 50 osób do obozu pracy w Treblince, zatrudnianych najprawdopodobniej przy budowie ośrodka zagłady (tzw. Treblinka II).
• 23 II - na Morzu Czarnym zatonął statek "Struma" z 769 rumuńskimi Żydami na pokładzie, przetrzymywany dwa miesiące w Istambule z powodu braku zgody władz brytyjskich na wjazd do Palestyny, zawrócony na pełne morze i omyłkowo storpedowany przez sowiecką łódź podwodną.
• W lutym dociera do getta warszawskiego Szlamek Fajner - uciekinier z ośrodka zagłady w Chełmnie nad Nerem.
• W lutym w getcie odnotowano najniższe przydziały na kartki żywnościowe.

Marzec 1942

• 1 III - rozpoczyna się budowa ośrodka zagłady w Sobiborze.
• 16/17 III - rozpoczyna się deportacja 30 tys. Żydów z Lublina do Bełżca (zakończona 17 kwietnia). pomiędzy 17 do 19 IV Niemcy przesiedlili pozostałych przy życiu Żydów (ok. 8 tys.) do getta wtórnego na Majdanie Tatarskim
• 17 III - zaczyna funkcjonować ośrodek zagłady w Bełżcu.
• 28-29 III - pierwszy brytyjski nalot dywanowy na duże miasto niemieckie - Lubekę.
• W marcu do getta zaczynają przybywać pierwsi przesiedleńcy ze wschodniej części dystryktu warszawskiego.
• W marcu w getcie warszawskim powstaje konspiracyjny Blok Antyfaszystowski.

Kwiecień 1942

• W połowie kwietnia zaczyna funkcjonować ośrodek zagłady w Sobiborze.
• W nocy z 17 na 18 IV - gestapo zamordowało na ulicach getta 52 osoby; jest to pierwsza zorganizowana akcja terroru na terenie dzielnicy zamkniętej.
• 22-24 IV - do więzienia przy ul. Gęsiej przybywa pierwsza grupa Cyganów.
• W kwietniu do getta przybywa ok. 4 tys. Żydów przesiedlonych z Frankfurtu, Berlina i innych miast Rzeszy.

Maj 1942

• 1 V - do getta przyjeżdża niemiecka ekipa filmowa, przygotowująca antyżydowski film propagandowy.
• 28 V - rozpoczyna się pierwsza akcja deportacyjna w getcie krakowskim, trwająca do 8 czerwca (ok. 5 tys. Żydów wywieziono do Bełżca, wśród nich przewodniczący krakowskiego Judenratu Artur Rosenzweig, który odmówił wykonania niemieckich rozkazów deportacyjnych).
• 30-31 V - wielki nalot brytyjski na Kolonię, przyjęty w getcie jako zapowiedź zemsty na zagładę Żydów.

Czerwiec 1942

• W nocy z 8 na 9 VI - gestapo zamordowało w getcie kilkadziesiąt osób, w większości związanych ze szmuglem.
• 26 VI - radio BBC nadaje audycje o zagładzie polskich Żydów, opartą na materiałach "Oneg Szabat".

Lipiec 1942

• 2 VII - wywieziono z więzienia przy ul. Gęsiej i rozstrzelano w Babicach 110 Żydów.
• 8 VII - z getta we Lwowie deportowano 7000 Żydów i zgładzono w obozie Janowskim.
• 17 VII - Żydzi - obywatele obcych państw (około 200 osób), przeznaczeni do wymiany na Niemców, zostają internowani na Pawiaku (wśród nich Mary Berg z rodziną).
• 18 VII - w Domu Sierot Korczaka odbyło się przedstawienie "Poczty" Rabindranatha Tagore.
• 22 VII - początek wielkiej akcji wysiedleńczej w getcie warszawskim; z Umschlagplatzu odchodzą transporty do komór gazowych Treblinki.
• 23 VII - Adam Czerniaków popełnia samobójstwo, przewodniczącym Judenratu zostaje Marek Lichtenbaum.
• 23 VII - zaczyna funkcjonować ośrodek zagłady w Treblince (do sierpnia 1943 zgładzono tam 870 tys. Żydów).
• 28 VII - organizacje młodzieżowe zawiązały Żydowską Organizację Bojową - zalążek przyszłej ŻOB.
• 29 VII - w getcie rozlepiono plakaty informujące, że zgłaszający się dobrowolnie na Umschlagplatz dostaną po 3 kg chleba i 1 kg marmolady.

Sierpień 1942

• 3 VIII - część dokumentów Podziemnego Archiwum Getta, umieszczonych w dziesięciu blaszanych pudłach, zakopano w piwnicy domu przy ul. Nowolipki 68 (na terenie szopu Hallmanna). Pudła zostały wydobyte spod gruzów 18 września 1946 r.
• 5 lub 6 VIII - wychowankowie i opiekunowie Domu Sierot Korczaka wyprowadzeni na Umschlagplatz.
• 10 VIII - likwidacja "małego getta" (na południe od ul. Chłodnej); siedziba Judenratu przeniesiona z ul. Grzybowskiej 26 na Zamenhofa 19.
• Ok. 10 VIII - do getta warszawskiego dociera Dawid Nowodworski - pierwszy uciekinier z Treblinki. W pierwszej dekadzie sierpnia ukazuje się w kolportażu ulotka pt. "Protest" autorstwa Zofii Kossak, wydana przez katolicki Front Odrodzenia Polski.
• 10-23 VIII - akcja likwidacyjna w getcie lwowskim, w wyniku której wywieziono do Bełżca 50 tys. Żydów.
• 19-25 VIII - zawieszenie akcji w Warszawie, Niemcy wywożą Żydów z Otwocka, Falenicy, Miedzeszyna.
• 20 VIII - Izrael Kanał dokonuje nieudanego zamachu na życie komendanta policji żydowskiej Józefa Szeryńskiego, raniąc go.

Wrzesień 1942

• 3 IX - aresztowanie Józefa Kapłana, zabicie Szmula Bresława i wykrycie magazynu amunicji staje się klęską ŻOB-u i przekreśleniem planów "obrony honoru Żydów Warszawy".
• 5-12 IX - podczas tzw. szpery deportowano z getta łódzkiego do ośrodka zagłady w Chełmnie nad Nerem blisko 20 tys. dzieci, starców i chorych.
• 6-11 IX - tzw. kocioł (wywieziono wówczas ok. 50 tys. Żydów).
• 7 IX - utworzono zamknięte getto we Lwowie.
• 9 IX - 2 tys. Żydów z Lublina wywieziono do obozu w Majdanku.
• 21 IX - odchodzi ostatni transport z Umschlagplatzu; koniec wielkiej akcji wysiedleńczej w getcie warszawskim (bilans strat: wg raportu listopadowego żydowskich organizacji podziemnych ok. 275 tys. ofiar, wg raportu Stroopa ok. 310 tys. ofiar).
• 25 IX - przewodniczący Judenratu w Kałuszynie Abraham Gamz zostaje zamordowany przez Niemców za odmowę sporządzenia listy przeznaczonych do deportacji.
• 27 IX - Delegatura Rządu powołała w Warszawie, z inicjatywy Zofii Kossak i Wandy Krahelskiej-Filipowiczowej, Tymczasowy Komitet Pomocy Żydom im. Konrada Żegoty, przekształcony 4 grudnia w Radę Pomocy Żydom pod kryptonimem "Żegota" (w jej skład weszli przedstawiciele polskich i żydowskich organizacji politycznych).
• 30 IX - Judenrat w Tarnopolu odmawia dostarczenia 1000 Żydów do wywózki. Niemcy sami chwytają i wywożą 800 Żydów do Bełżca.

Październik 1942

• 13-21 X - 20 tys. Żydów z pierwszego getta w Piotrkowie Trybunalskim zostaje wywiezionych do Treblinki.
• 25 X - 1800 Żydów z Lublina zostaje wywiezionych do obozu w Majdanku.
• 27-28 X - druga akcja deportacyjna w getcie krakowskim (ok. 7000 Żydów wywieziono do Bełżca i Oświęcimia).
• 29 X - z wyroku ŻOB?u na ul. Gęsiej zastrzelony zostaje oficer policji żydowskiej Jakub Lejkin, wsławiony szczególną brutalnością w czasie wysiedlenia.
• W październiku rozszerzono Żydowską Organizację Bojową. W jej skład weszli członkowie Haszomer Hacair, Droru, Akiby, Gordonii, Bundu, Poalej-Syjon Lewicy, Poalej-Syjon Prawicy, Hanoar Hacyjoni i PPR. Politycznym kierownictwem ŻOB był Żydowski Komitet Narodowy (ŻKN) jednoczący partie syjonistyczne i socjalistyczne. Bund, który nie wszedł w skład ŻKN, zgodził się z nim współpracować w ramach Komisji Koordynacyjnej.
• W październiku nawiązany zostaje kontakt między przedstawicielami ŻOB a referatem spraw żydowskich BIP AK.

Listopad 1942

• 15 XI - raport zjednoczonych organizacji podziemnych getta dla Rządu Polskiego w Londynie i Rządów Sprzymierzonych pt. "Likwidacja żydowskiej Warszawy"; opracowany przez kierownictwo "Oneg Szabat": Ringelbluma, Gutkowskiego, Wassera; wywieziony na Zachód przez Jana Karskiego.
• 19 XI - początek wielkiej rosyjskiej kontrofensywy pod Stalingradem.
• W listopadzie 5 do 7 tys. Żydów z getta lwowskiego zgładzono w Bełżcu i w obozie Janowskim.
• W listopadzie ukazuje się nakładem BiPu Okręgu warszawskiego AK broszura pt. "Likwidacja getta warszawskiego. Reportaż", opracowana przez Antoniego Szymanowskiego.

Grudzień 1942

• W nocy z 1 na 2 XII - uchwalono statuty Komisji Koordynacyjnej Żydowskiego Komitetu Narodowego i powołanej przez nią Żydowskiej Organizacji Bojowej. Do komendy ŻOB weszli: Mordechaj Anielewicz (Haszomer Hacair), Hersz Berliński (Poalej-Syjon Lewica), Icchak Cukierman (Dror), Marek Edelman (Bund), Jochanan Morgensztern (Poalej-Syjon Prawica), Michał Rojzenfeld (PPR).
• 10 XII - do getta przybywa grupa 83 osób (w większości działaczy Droru) ze zlikwidowanej fermy na Czerniakowie.

Styczeń 1943

• 9 I - na inspekcję do getta warszawskiego przybywa Himmler; nakazuje deportację 8 tys. Żydów i ewakuację niemieckich przedsiębiorstw na Lubelszczyznę.
• 18-21 I - druga akcja wysiedleńcza w getcie warszawskim. Pierwszy zbrojny opór. Niemcy, wywożą około 5 tys. osób.
• W styczniu, tuż po drugiej akcji wysiedleńczej, popełnia samobójstwo Józef Szeryński, komendant policji żydowskiej.

Luty 1943

• 2 II - klęska wojsk niemieckich pod Stalingradem.
• 5-12 II - akcja likwidacyjna w getcie białostockim. Do Treblinki wysłano ok. 10 tys. Żydów, na miejscu zabito ok. 2 tys. Białostoccy Żydzi podejmują próbę samoobrony i wyprowadzają kilkudziesięciu bojowców z getta do okolicznych lasów.
• 16 II - wysłano pierwszy transport Żydów ze szczątkowego getta warszawskiego do obozu w Trawnikach (następny 23 lutego).
• W końcu lutego w piwnicy domu przy ul. Nowolipki 68 ukryto drugą część Podziemnego Archiwum Getta, umieszczoną w dwóch bańkach na mleko (wydobyto je spod gruzów 1 grudnia 1950 r.). Część trzecią Archiwum złożono na terenie szopu szczotkarzy przy ul. Świętojerskiej 34 (nigdy jej nie odnaleziono).

Marzec 1943

• 13-14 III - likwidacja getta w Krakowie.
• 17 III - we Lwowie zabito 1500 Żydów, zaś 800 wywieziono do Oświęcimia.
• 18 III - "Biuletyn Informacyjny" publikuje komunikat Kierownictwa Walki Cywilnej w sprawie szantażu ukrywających się Żydów, ostrzegając szmalcowników, iż będą karani "z całą surowością prawa" .
• 26 III - akcja pod Arsenałem: u zbiegu ul. Bielańskiej i Długiej Grupy Szturmowe AK uwalniają z karetki więziennej 25 więźniów, w tym Jana Bytnara ("Rudego" ).

Kwiecień 1943

• 14 IV - w NKW po raz pierwszy ukazały się informacje o odkryciu masowych grobów oficerów polskich w Katyniu. Niemiecka kampania propagandowa eksponuje wątek antyżydowski i antybolszewicki.
• 19 IV - Niemcy wkraczają do getta, co spotyka się ze zbrojnym oporem ŻOB-u. Wybucha powstanie.
• 19 IV wieczorem - pierwszą akcję dywersyjną na mur getta przy ul. Bonifraterskiej przeprowadza oddział AK pod dowództwem kpt. Józefa Pszennego ("Chwackiego"). W walce ginie dwóch żołnierzy AK.
• 26 IV - po aryjskiej stronie Warszawy pojawiają się obwieszczenia, przypominające o karze śmierci za pomoc Żydom.

Maj 1943

• 8 V - wykryty zostaje bunkier dowództwa ŻOB na Miłej 18; Anielewicz wraz z kilkudziesięcioma bojowcami popełnia samobójstwo.
• 12 V - Szmuel Zygielbojm popełnia w Londynie samobójstwo w proteście wobec bierności świata w obliczu zagłady Żydów.
• 16 V - Niemcy wysadzają Wielką Synagogę na Tłomackiem na znak ostatecznego zdławienia powstania w getcie warszawskim.

Kalendarium pochodzi z książki Barbary Engelking i Jacka Leociaka "Getto warszawskie. Przewodnik po nieistniejacym mieście", wyd. IFiS PAN, Warszawa 2001.